Tokom Drugog svetskog rata u pronacističkoj Nezavisnoj Državi Hrvatskoj (NDH), koja je po Raulu Hilbergu bila Hitlerov satelit par ekselans, počinjen je trostruki genocid. NDH je formirana na teritoriji okupirane Кraljevine Jugoslavije i obuhvatala je teritoriju današnje Hrvatske, Bosne i Hercegovine i dela Srbije. Po ugledu da nacističku rasnu ideologiju i zakonodavstvo, u NDH je formiran „hrvatski politički narod“, koji su činili Hrvati katoličke, muslimanske i malim delom protestantske vere.
Srbi su bili primarna žrtva u NDH. U skladu sa ideologijom nacističkog novog poretka, pored njih su za uništenje bili određeni i Jevreji i Romi. Tokom ovog trostrukog genocida u NDH su progonjeni i politički protivnici pripadnici drugih nacija.
Specifičnost NDH ogledala se i u činjenici da je to bila jedina zemlja u nacističkom novom poretku u kojoj Jevreji nisu bile primarne žrtve, ali, čak i uprkos tome, nisu pošteđeni progona. Naprotiv, jevrejska zajednica u NDH u odnosu na njen ukupan broj, stradala je u većem procentu nego što je to bio slučaj u ostatku Evrope pod nacističkom okupacijom.
Istovremeno, u odnosu na procenjeni broj Roma koji je živeo na teritoriji NDH, oni su procentualno najviše stradali. Važno je napomenuti da je Genocid nad Srbima u NDH bio moguć u kontekstu nacističkog uništenja evropskog jevrejstva, te da i nacistička Nemačka snosi punu odgovornost za Genocid nad Srbima u NDH.
Žrtve su bile izložene zločinima čija se surosvost, neposredna uključenost počinilaca i primitivnost u akademskoj zajednici navodi kao glavna karakteristika genocida u NDH.
Osim velikog broja pojedinačnih i masovnih stratišta NDH je odlikovalo postojanje logora od kojih su se posebno isticala dva: Sistem logora smrti Gospić‐Jadovno‐Pag i sistem logora smrti Jasenovac, koji je postao simbol sveukupnog stradanja.
Osnivani su posebni logori samo za decu, što NDH čini jedinstvenim primerom u istoriji zločina.
Ono što se desilo Srbima u NDH je za nas događaj biblijskih razmjera. Oko 2 miliona Srba (oko 30% stanovništva NDH), koliko je živelo na teritoriji NDH, je od strane ove pronacističke države stavljeno van zakona i bilo određeno za potpuno ekonomsko, kulturno, identitetsko i biološko uništenje.
Državni plan NDH za uništenje Srba na njenoj teritoriji je bio da se 1/3 protera iz NDH,1/3 da se prisilno prevede u katoličanstvo te asimiluje, a 1/3 da se fizički uništi, odnosno pobije.
U okviru sprovođenja nacističke genocidne politike i Srbi su, kao i pripadnici drugih naroda i grupa određenih za uništenje, bili obeleženi obaveznim nošenjem traka plave ili, u nekim slučajevima, druge boje. O tome nam svedoči i plava traka sa logoraškim brojem jedne od žrtava sistema logora smrti Jasenovac.
Do proleća 1945. godine i sloma nacizma u Evropi, NDH je u ovom Genocidu uspela da uništi oko 2/3 srpskog naroda na gore pomenute načine. Između 20% i 25% ukupnog srpskog stanovništva koje je živelo u NDH proterano je na teritoriju okupirane Srbije, a približno jednako toliko je nasilno preobraćeno u rimokatoličku veru. Ubijeno je oko 30% ukupnog srpskog stanovništva.
Tokom ovog perioda srpske zajednice na teritoriji koja je bila pod efektivnom kontrolom NDH bile su gotovo u potpunosti uništene. Prema procenama kojima danas raspolažemo, oko 1,3‑1,4 miliona Srba, žrtava Genocida u NDH, je proterano, pokatoličeno i pobijeno.
U krajevima u kojima su Srbi činili većinu, onaj deo naroda koji je uspeo da izbegne smrt, pobunio se protiv genocidne politike NDH i pokrenuo jedan od prvih antinacističkih pokreta otpora u okupiranoj Evropi. Uglavnom tokom 1942. godine ovaj pokret se konačno podelio na monarhističku i komunističku opciju. Do kraja rata, pokreti otpora na teritoriji okupirane Кraljevine Jugoslavije imali su pretežno srpski karakter, a tek nakon kapitulacije Italije u jesen 1943. godine u komunističkom pokretu bio je nešto povećan broj hrvatskih i muslimanskih te pripadnika drugih naroda.
Aprila 22. 1945. godine poslednja grupa preživelih logoraša sistema logora smrti Jasenovac je svojevrsnim jurišom života izvršila proboj iz logora i svojim herojstvom obezbedila sebi život i slobodu. Ovaj dan se obiežava kao Dan sećanja na žrtve Genocida nad Srbima u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj i heroje ustanka i borbe.
Mi smo potomci, sunarodnici i svedoci žrtava Genocida nad Srbima u NDH, ali i heroja koji su podigli ustanak protiv nacista u Evropi. Da, mi svedočimo da su živeli, stradali, hrabro vodili borbu i pobedili. Mi smo njihov glas, svedoci i pobeda nad zlom i destrukcijom! Zato i ja svedočim!!!
PRATITE NAS I NA INSTAGRAMU:
Autori: Dušan Pavlović (Кoordinator Кoordinacionog tima za kulturu pamćenja Republike Srpske
RCIRZ) i Predrag Lozo (Viši stručni saradnik za memorijalizaciju, kulturu i politike pamćenja)
Foto: RCIRZ
