Iako predstavlja scenu smrti junaka na bojnom polju nakon bitke, “Kosovka devojka govori o pobedi srpske vojske na Kosovom polju, odn. pobedi pravde i etike dobra

Kosovka devojka je snažan lik u epskim srpskim pesmama i glavna ličnost u istoimenoj narodnoj pesmi. Kako je u narodu i pesmama opevana ona je mlada devojka koja posle boja na Kosovu luta po bojnom polju, poji i vida rane ranjenim ratnicima, i traži verenika Toplicu Milana, koji joj je obećao da će je uzeti za vernu ljubu ako se iz boja vrati, kuma Miloša Obilića i devera Kosnačić Ivana. Najzad nailazi na teško ranjenog ratnika, po narodnoj pesmi viteza Orlovića Pavla, koji docnije umire na njenim rukama. I dok njega poji, on joj besedi da su sva tri stradali u boju.

Po narodnom predanju “Kosovka devojka” je bila Jelica – rođena sestra srpskog velikaša Stevana Musića. Musić je poznat kao vlastelin koji je gospodario u mestu Brveniku u dolini Ibra. Jelica Musić je bila sestričina srpskog kneza Lazara, kosovskog mučenika. U Jelicu se “zagledao” Milan Toplica, pobratim Miloša Obilića.

Remek delo akademskog realizma

Pesme Kosovka devojka i Smrt majke Jugovića ubrajaju se u najlepše kosovske pesme i dobila je kao alegorija za brigu, pomoć i ljubav prema bližima veliku popularnost u srpskom narodu.

Lik “Kosovke devojke”, inspirisao je našeg velikog slikara Uroša Predića koji je od nje stvorio veliko umetničko delo akademskog realizma. Naslikana je 1919. godine a na njoj je predstavljen vitez Pavle Orlović, srpski mitski junak Kosovskog ciklusa epskih narodnih pesama, kojeg na samrti poji iz zlatnog kondira Kosovka devojka.

Iako predstavlja scenu smrti junaka na bojnom polju nakon bitke, “Kosovka devojka” govori o pobedi srpske vojske na Kosovom polju, odn. pobedi pravde i etike dobra.

Istorijska kompozicija je smeštena u letnji pejzaž, u zoru, kada se na nebu rađa dan, a priroda budi procvetalim makovima. Statična kompozicija obiluje detaljima, palim borcima, realistički prikazanim.

Kompozicija nosi patriotsku poruku i, zbog obilja detalja u realističkom prikazu bojišta i bojovnika, pre je dokumentarno nego monumentalno delo. Slika “Kosovka devojka” ne nosi samo važnu simboliku za sam Kosovski boj 1389. nego i za Kosovski zavet i njegovu etničku osnovu dobra.

Simbolika je vrlo složena i jedinstvena, a otkriva se sa aspekata morala,
etike, zakona viteške časti.

Na slici, na licima same Kosovke devojke i viteza Pavla se vidi ozbiljnost, patnja, bol, ali i nada u isto vreme. Devojka je odevena u narodnu srpsku srednjovekovnu odeću koja je bogato ukrašena vezom. Zlatni putir iz koga napaja junaka ima neobičan oblik, dok je drugi zlatni putir sa peškirom na kojem se vide obrisi krvi, postavljen iza njenih leđa. Ranjeni srpski junak Orlović Pavle je u raskošnoj odeći. Sablja na pojasu je bogato ukrašena, a na njegovoj raskopčanoj dolami nalaze se sa obe strane belim vezom izvezeni krstovi. Njegov mač je okrvavljen i polomljen, a ispod njegovih nogu je štit nad kojim je ruka sa okrvavljenim jataganom mrtvog turskog vojnika. Njegovo lice je okrenuto ka nebu, dok je glava mrtvog Turčina, u odeći ukrašenoj zlatom, okrenuta ka zemlji.

Prvi slikani motiv ratne bolničarke u svetskoj umetnosti

Kosovka devojka je simbol Srbije tj. Otadžbine. Srbija je svoju čast odbranila na Kosovu polju, te je upravo devojka izabrana da simboliše tu sačuvanu čast. Tu čast devojci je obezbedio vitez Pavle Orlović. On nosi zlatni viteški pojas koji je u ime otadžbine dobio od cara Lazara.

Zlatni kondir iz kog Kosovka devojka daje vino srpskom vitezu odlikuje se lepotom i oblikom, a samim činom simboliše priznanje za tešku i časnu borbu na bojnom polju. Vinom devojka ukazuje poštovanje, krepi ga i pomaže mu da se oporavi i nastavi svoju svetu službu i otadžbinsku misiju.
U pozadini se vide dva konja, beli koji je oboren i ubijen i dorat koji stoji bez jahača. Beli je konj kneza Lazara sa bojom koja simboliše čast za svoju državu, veru, ideju i namere – Carstvo nebesko, a crveni konj je Muratov i simboliše nasilje usmereno protiv etike dobra.

Uroš Predić naslikao je „Kosovku djevojku“ 1919. godine. Te godine Švajcarska je proslavljala značajnu godišnjicu svoje neutralnosti. Muzej u Cirihu tražio je tu Predićevu sliku kao prvi slikani motiv ratne bolničarke u svetskoj umetnosti. To je Švajcarce podsetilo na njihovu izgubljenu bitku sa Francuzima u mestu Marinjan 1550. godine, nakon čega su i odlučili da postanu neutralna država. Švajcarci su objasnili svetu kako su Srbi izgubili bitku na Kosovu, i kako su jedini narod u Evropi, pored njih, koji je na izgubljenoj bici izgradio svoj nacionalni identitet.

Od početka juna 2020. godine ”Kosovka devojka” je izložena u Skupštini grada Beograda. Reč je o nacionalnom blagu jer je čuvena slika Uroša Predića, kako se govori, procenjena na pola miliona evra. Tehnika slikanja ”Kosovske devojke” je ulje na platnu a dimenzije slike su 88 x 115 cm.

Ko je pozirao za sliku Urošu Prediću ?

Da bi uradio sliku, veliku kompoziciju Predić je imao ”pravu” Kosovku devojku koja je pozirala za čuvenu sliku. Jedinica u porodici, Leposava Stanković, rođena je 29. decembra 1899. godine u Beogradu pozirala je za čuvenu sliku. Crne kose, sa jakim i izraženim crtama lica i setnih, krupnih očiju. Išla je u Trgovačku školu, a tada je brat Uroša Predića bio direktor.

“Kosovka devojka”, kao simbol časti i otadžbine, osim fizičke lepote, sa ovom Beograđankom, delila je i sličan temperament. Bila je jakog karaktera i čvrste volje. Zanimljivo je i da nikada nije srela svog “partnera” sa slike viteza Orlovića Pavla. Naime, lik Pavla Orlovića, ranjenog junaka Kosovskog boja kojem ona na slici daje vodu, rađen je prema jednom učeniku iz iste Trgovačke škole. Uroš Predić ih je slikao zasebno. Leposava je čuvala reprodukciju Predićeve slike u stanu. Umrla je 1995. godine. Zna se i da se Leposava udala i da se nakon toga prezivala Lulik.

Politka od 3. marta 1995. prenela je kratku vest: “Umrla “Kosovka devojka””.
“U Beogradu je, sasvim tiho, 2. marta izjutra, u 96. godini umrla Leposava Lulik, rođena Stanković, zauvek ovekovečena na čuvenom platnu Uroša Predića “Kosovka devojka”.

Biografija Uroša Predića

Uroš Predić je rođen u Orlovatu kod Velikog Bečkerka 25. novembara 1857. godine a umro je u Beogradu, 11. februara, 1953. On je bio uz, Paju Jovanovića i Đorđa Krstića, najveći srpski slikar realizma. Predić je ipak najviše ostao upamćen po svojim ranim radovima, u kojima je prikazao „stvaran” život običnih ljudi. Kasnije je dao veliki doprinos u crkvenom slikarstvu i portretima.

U Orlovatu je pohađao osnovnu školu, a potom nemačku školu u Crepaji. Od 1869. do 1876. godine pohađao je sedmorazrednu gimnaziju u Pančevu, pančevačka realka, koja je kasnije dobila ime po njemu). Kao vrlo darovit, dobio je stipendiju Matice srpske i 1876. godine otišao na bečku slikarsku akademiju.

Predić je bio najizrazitiji predstavnik akademskog realizma kod Srba. Završio je konzervativnu Umetničku akademiju u Beču 1880. godine u klasi profesora Gripenkerla (Christian Griepenkerl), istaknutog bečkog slikara, koji je imao veliki uticaj na Predića.

TEKST: Zoran Vlašković FOTO: Wikipedia