Istorija

Published 1 month ago

By Serbian Times

SIMBOL OBNOVLJENE SRBIJE: Stara crkva u Kragujevcu je bila je mnogo više od bogomolje, a evo koja je bila njena funkcija! (FOTO)

Kao jedna od građevina prestonog Kragujevca, Stara crkva predstavlja kulturno dobro od velikog značaja koje prezentuje duh i autentičnost nekadašnjeg dvorskog kompleksa.

Stara crkva u Kragujevcu, sagrađena na desnoj obali Lepenice, prekoputa Kneževog dvora, bila je jedna od najlepših građevina Kragujevca s početka XIX veka. Stara crkva je tada imala veliki društveno – politički i kulturno – verski značaj, pošto su u njenoj porti dugo održavane narodne skupštine, a uoči Božića 1829. godine, zazvonila su prva crkvena zvona u gradu. To je imalo toliki značaj da su se kako lokalci, tako i stanovnici drugih gradova srpske države, danima i danima okupljali samo da čuju zvuk zvona. Najbitnije odluke toga doba, poput Akermanske konvencije, dva hatišerifa, Sretenjskog ustava, kao i odluka Berlinskog kongresa o proglašenju nezavisnosti Kneževine Srbije, objavljene su upravo u njenoj porti.

Sve do danas, Stara crkva u Kragujevcu, dostojanstveno čuva svoju autentičnost i impozantnim stilom arhitekture dočarava renome prve prestonice moderne srpske države. Njen značaj nije samo u arhitektonskoj vrednosti, već i u istorijskoj i umetničkoj, i to kao izuzetnog spomenika u maniru slavonskih i vojvođanskih crkava.

Istorijat Stare crkve u Kragujevcu

Nakon što je 1815. godine došao na vlast, knez Miloš Obrenović je nakon proglašenja Kragujevca prestonicom, imao viziju da o gradnji pravoslavne crkvu koja bi bila oslonac i mesto okupljanja, kao i mesto donošenja važnih odluka za srpske velikaše.

Gradnje jedne takve crkve koja bi imala političko – verski karakter realizovana je već 1818. godine na desnoj obali reke Lepenice. Sagrađena prekoputa dvora kneza Miloša, crkva je ubrzo stekla status građevine nacionalnog značaja, jer je predstavljala drugačiju sferu političke situacije u državi. Izgradnjom pravoslavne crkve i to u prestonici obnovljene države bio je najbolji pokazatelj postepenog potiskivanja turskih organa vlasti i koncetracija vlasti u rukama Miloša Obrenovića. Stara crkva bila je povezana sa dvorskim kompleksom kneza Mioša drvenim mostom ili drvenom ćuprijom, koja je imala veliki značaj kako za lokalce, tako i za svakog ko je dolazio u grad. Sa razvojem grada, most je dobijao u značaju, a poseban značaj ćuprija je dobila posle izgradnje Topolivnice i zgrade Stara skupština.

Crkva je podignuta na mestu nekadašnjeg pravoslavnog groblja o čemu svedoče nadgrobne ploče, koje su uzidane u temelje samog hrama. Gradnja crkve je završena već 1820. godine pod nadzorom kneza Miloša, koji je angažovao najbolje majstore tog vremena za podizanje jedne takve građevine. Nešto kasnije, crkva je proširena podizanjem drvene priprate na prvobitnim temeljima sa zapadne strane, dok je drveni zvonik podignut 1829. godine, kada je ujedno i kompletno uređena enterijerom i zvonikom.

Tokom 20 – tih i 30- tih godina XIX veka u crkvi i u njenoj porti odvijali su se događaji koji su bili od velikog značaja za sudbinu srpskog naroda. U njoj su proklamovane odluke Akermanske konvencije, oba hatišerifa, a od posebne važnosti bilo je održavanje Sretenjske skupštine 1835. godine.

Na Sretenje 1835. godine pročitane su odredbe Ustava u porti crkve, koji je objavljen na svečan način, uz zastave i svečanu muziku, kneževu konjičku i pešačku gardu i uz prisustvo državnog vrha i poslanika, a uveče je priređen vatromet i održana pozorišna predstava “Fernardo i Jarika” koju je priredio Joakim Vujić.

I tokom narednih godina u crkvi i u njenoj porti održavana su supštinska zasedanja sve do 1859. godine kada je sagrađena zgrada Stare skupštine, koja je služila za održavanje skupštine. U porti crkve je obelodanjena nezavisnost Srbije 1878. godine, praćena crkvenim zvonom, kao znakom oslobođenja od viševekovne osmanlijske vladavine.

Arhitektura i živopis Stare crkve u Kragujevcu

Stara crkva u Kragujevcu sagrađena u prvoj polovini XIX veka je reprezentativna građevina pravougaone osnove, sa dve bočne i jednom centralnom apsidom. Zidana lomljenim kamenom i zasvedena poluobličastim svodom, crkva je bila prva građevina u Kragujevcu od tvrdog materijala, građena “po nemačkoj formi” i “evropskom stilu”.

Gradnjom crkve rukovodio je Milutin Gođevac, rodom iz Osata u Bosni, a radovima na enterijeru crkve je upravljao Đuzepe Di Antonio, poznat i kao Talijan Antonije.

Prvobitna drvena priprata i drveni zvonik, koji su srušeni 1907. godine, zamenjeni su novom, kamenom pripratom i novim zvonikom, koji je rađen po projektu arhitekte Jovana Ilkića. Jovan Ilkić, učenik Teofila Hanzena, predstavnika neovizantijske umetnosti, znatno je uticao na razvoj arhitekture u Srbiji u poslednjoj četvrtini XIX i početkom XX veka. Zvonik, kao njegovo izvrsno delo, sa stilizovanim ornamentima, dao je veliki doprinos u razvoju nacionalnog stila u srpskoj arhitekturi. Kitnjasti potporni stupci krase prizemlje zvonika, dok se na samom vrhu nalaze tornjevi i šiljci, kubični tornjići, zabati, sa osmougaonim kubetom. Centralni deo impozantnog zvonika dočaravaju impresivne rozete, kao grandiozni i upečatljivi arhitektonski element dekoracije.

Iako prvobitno nije bila živopisana, današnji enterijer sa freskoslikarstvom, oltarom ikonostasom i vrednim starim ikonama u crkvi kao i nasleđena crkvena oprema i odora imaju neprocenjivu vrednost i crkvi pružaju izvrsnu kako istorijsku, tako i umetničku vrednost.

Kako je Stara crkva u Kragujevcu utvrđena za kulturno dobro?

Stara crkva u Kragujevcu, posvećena Svetom Duhu, zbog svog izuzetnog istorijskog značaja, zajedno sa Starom skupštinom, utvrđena je za nepokretno kulturno dobro – spomenik kulture Rešenjem Zavoda za naučno proučavanje spomenika kulture Beograd od 26.9.1958. godine, a kategorisana kao kulturno dobro od velikog značaja Odlukom Skupštine SRS od 7.4.1979. godine.

Nakon što je 1979. godine kategorisana kao kulturno dobro od velikog značaja, na Staroj crkvi su tokom 1996. godine izvršeni konzervatorsko – restauratorski radovi u enterijeru crkve (na ikonostasu i to demontaža, konzervacija i ponovna montaža postojećeg ikonostasa, kao i konzervacija ikona u laboratoriji) i prezentacija porte (popravka trotoara, ograde i kapije sa farbanjem). I naredne 1998. godine izvedeni su opsežni radovi na restauraciji i obnovi kompleksa Stara crkva sa zvonikom, kao kulturno – istorijske celine. Značajni konzervatorsko – restauratorski radovi izvršeni su i tokom 2011. godine na revitalizaciji fasade zvonika Stare crkve, koji su podrazumevali sanaciju vlage, radove na krovu, radove na fasadi, kao i instalaterske radove).

Stara crkva u Kragujevcu kao objekat graditeljskog nasleđa od izuzetnog verskog i crkvenog karaktera, sa svojom jedinstvenom zgradom Stare skupštine, predstavlja jednu izvanrednu kulturno – prostornu celinu ogromnog istorijskog i arhitektonskog značaja. Od prvog dana kada je sagrađena, pa sve do danas, Stara crkva svojom impozantnošću prkosila je zubu vremena i ostala dosledna svojoj simboličnosti.