Na obalama Velikog i Malog bačkog kanala smešten je Mali Stapar, seoce sa jednom ulicom i dvadesetak kuća, na oko 5 kilometara od centra sela Sivca, čijoj mesnoj zajednici pripada.
Poreklo imena Mali Stapar najverovatnije proizilazi iz činjenice da se na manje od 10 km, atarskim putem, nalazi selo Stapar.
Naselje je 1802. godine nastalo namenski, nakon što je otvoren kanal koji je nosio ime Franje II Hazburškog (Današnji Veliki bački kanal).
U naselju se nalazi prevodnica koja je sagrađena 1793. godine i jedina je u funkciji od ukupno 4 koliko ih je izgrađeno na Francovom kanalu. Prevodnice su ujedno imale funkciju carinarnice i mesta gde se vršilo naplaćivanje taksi i drugih dažbina za prolaz brodova. Kopanje kanala, izgradnja prevodnice i zgrade tehničke uprave kanala, bili su glavni uslovi za povećanje broja stanovnika Malog Stapara.
Na brodove koji su se zaustavljali u pristaništu vršio se utovar i istovar roba, mlin je mleo brašno, kafane i prodavnice su radile, stanovništvo Malog Stapara, njih oko 1000 u to vreme, živelo je veoma aktivno.
Od pet mlinova izgrađenih na Velikom bačkom kanalu sačuvan je jedino malostaparski, koji je zadržao izgled iz 1848. godine, kad je pušten u pogon.
Zbog visinske razlike koja iznosi od 3 do 5 metara, postojali su uslovi za izgradnju male hidroelektrane koja je strujom napajala upravnu zgradu, petospratni mlin i pogone za glaziranje pirinča koji se uzgajao na obližnjim Kosančić salašima.
U to vreme se od pirinča pravio kozmetički puder. Malostaparci su voleli da se hvale da su njihov puder, zbog izuzetnog kvaliteta, koristile bečke dame. Mlin je radio do 1976. godine, kad je njegov poslednji zakupac prestao da melje žito.
Ovaj vojvođanski skriveni biser posetio je i sam austrougarski car Franc Jocun o čemu svedoči zapis koji je sačuvan..
– Car je bio 1872. godine 23. aprila na Đurđevdan na Malom Staparu gde se počeo kanal novi kopati. Tu je bila misa služena i tu je car uzeo ašov od srebra i tovario zemlju u kolica od srebra i tu u donjom kamenu jama izrezana, šuv i po duboka i po šuva široka i tu je stavio car Franc Josip dukat u tu jamu i napisan papir i tu je temelj u našu jamu stavi kamen i car prvi stavi maltera i posle i našem kamenu caricu izreže visoko. Narod ko je hteo za spomen i tu je ručao na Malom Staparu i prošao je kroz Sivac kanalom u Cervenku, Kulu…
Carev general Ištvan Tir naredi da se na mestu gde je car označio početak radova na izgradnji novog kanala, u znak sećanja na ovaj događaj postavi spomenik „Regina Pannonia“ – Kraljica Panonija.
Starosedeoci ovaj spomenik zovu „Carica“ (verovatno ga povezujući sa caricom Marijom Terezijom) , a on se i danas nalazi na mestu račvanja dva kanala.
Razne priče i legende vezuju se za ovaj spomenik. Pričalo se da je sam car tu krišom zakopao zlato kada je posetio Mali Stapar, zatim da se ispod nalaze njegova zlatna kolica. Čini se da se sa svakom narednom generacijom koja je stasavala, rađala još neka nova legenda koja se među meštanima rado priča i prepričava turistima koji dođu u posetu.
PROČITAJTE JOŠ:
SRBIJA POSTALA OAZA ZA NJUJORČANE: Ispovesti Amerikanaca koji su odlepili za Beogradom!
NOVI SKANDAL U ČIKAGU: Nestalo 200.000 dolara posle prodaje Srpske kuće!
Legende o čuvenoj “Carici”
Među raznim legendama o čuvenoj “Carici” postoji jedna istinita priča o pokušaju rušenja spomenika. Godine 1915. u znak nezadovoljstva prema austrougarskoj vlasti, meštani su vezali spomenik konopcima pokušavajući da ga sruše. Međutim, tom prilikom su sa spomenika otkinuli glavi i bacili je u kanal. Tada je još aktuelna austrougarska vlast pronalazaču glave obećavala veliku nagradu. Ronioci iz raznih krajeva ugarske dolazili su u potragu za caricinom glavom. Do dan danas glava nije pronađena.
Izvor: Luftika Foto: MZ Sivac
