Srpski arheolozi vredno su radili ove sezone širom zemlje, pa ponovo imamo sjajnu godinu kada je u pitanju Arheologija u Srbiji. Prošla godina bila je iznenađujuće dobra, imajući u vidu sve prepreke i probleme izazvane pandemijom, a niz zadivljujućih otkrića nastavljen je i u 2021. godini.
Antički i srednjovekovni grobovi ispunjeni raznovrsnim darovima, rimska domaćinstva i ostaci pokućstva, tajne srednjovekovnih srpskih plemića i trgovaca sakrivene u ostacima njihovih dvorova u dubokim planinskim šumama, sahrane nomadskih konjanika, figure iz kamenog doba, luksuzan nakit iz grobova bronzanog doba…
Podsetimo se najzanimljivijih arheoloških otkrića u Srbiji u 2021. godini:
Nalaz grobova i predmeta u njima iz ranog srednjeg veka u selu Maskare
U junu, tokom izvođenja radova na izgradnji novog auto-puta na Moravskom koridoru u selu Maskare kod Varvarina u centralnoj Srbiji, otkriveni su grobovi sa skeletnim ostacima 5 osoba iz razdoblja ranog srednjeg veka, koji najverovatnije potiču iz perioda 6-8. veka.
Grobovi su orijentisani pravcem istok-zapad, i pripadaju tipu sahranjivanja u nekropolama na redove, koji je karakterističan za period 6. veka. Prema arheolozima, zubi na ovim skeletima su savršeno očuvani, što je čest slučaj na ljudskim ostacima iz prošlosti kao posledica ishrane drugačije od savremene, sa znatno manje šećera i drugih materija koje negativno utiču na kvalitet zuba.
Pretpostavlja se da grobovi pripadaju drevnom groblju koje je bilo formirano oko ranohrišanske bazilike iz 5. ili 6. veka, čiji ostaci su otkriveni nedaleko odatle na lokalitetu Bedem 2008. godine. Ova bogomolja je imala dimenzije 25 x 12 metara, a pronađena je tokom istražvanja ostataka ranovizantijskog utvrđenja, a na lokalitetu su otkriveni i ostaci starijih kultura, od kojih najraniji sežu oko 4000 godina u prošlost.
Naknadna iskopavanja sprovedena tokom leta iznedrila su još grobova, sa ostacima 12 ljudi, a neki grobovi bili su ozidani opekama. Populacija koja je sahranjivana u ovoj nekropoli sigurno je bila hrišćanska, a dodatne informacije biće dostupne nakon obrade pronađenog materijala.
Grob iz kasnog srednjeg veka otkriven u Smederevskoj tvrđavi
Tokom iskopavanja kod Varoš kapije u Smederevu, jednoj od srpskih srednjovekovnih prestonica u prvoj polovini 15. veka, arheolozi su pronašli grob sa dobro očuvanim skeletom iz 16. veka.
U trenutku otkrića iznesena je pretpostavka da je skelet najverovatnije pripadao mladoj ženi. Tada je otkopan samo gornji deo skeleta, pošto se preko središnjeg dela kostura nalazio veliki kamen, pa je donji deo skeleta bio zatrpan.
Grob je orijentisan pravcem sever-jug, što nije uobičajeno za hrišćanske sahrane, pa se najverovatnije radi o muslimanskom grobu.
Smederevska tvrđava je sagrađena u 15. veku, između 1427. i 1430. godine, kao odbrana od nadirućih Turaka Osmanlija.
Smederevo je bilo privremena prestonica srpske despotovine tokom prve polovine 15. veka, a sa dimenzijama 550 x 502 x 400 metara i 25 kula visine 25 metara bila je jedna od najvećih tvrđava u Evropi.
Tokom vekova preživela je u relativno dobrom stanju, ali u Drugom svetskom ratu Smederevska tvrđava je teško oštećena, najpre u eksploziji nemačkog skladišta municije, a potom i u savezničkom bombardovanju.
Ostaci građevine, grobovi, grnčarija i novčići u Petrovoj crkvi
U septembru, tokom zaštitnih iskopavanja u okviru kompleksa Petrove crkve kod Novog Pazara u jugozapadnoj Srbiji, arheolozi su došli do nekoliko otkrića – ostataka nepoznate građevine, dvadesetak grobova, grnčariju i novčića iz 16. i 17. veka.
Crkva Svetih apostola Petra i Pavla, poznatija kao Petrova crkva, je najstariji akrivni verski objekat u Srbiji. Potiče iz 8. veka, možda i iz ranijeg perioda, a izgrađena je povrh praistorijske pogrebne humke iz gvozdenog doba. Lokalitet je iznedrio brojne arheološke predmete tokom višegodišnjih iskopavanja, iz različitih perioda – praistorije, antike, srednjeg veka…
Tokom poslednjih iskopavanja otkriveni su ostaci građevine nepoznate namene koja najverovatnije potiče iz srednjeg veka.
Pored toga, otkriveno je i 20 grobova, kao i delovi grnčarije i turski i austrijski novčići kovani u 16. i 17. veku.
Lokalitet se nalazi na prostoru Starog Rasa, jedne od prestonica srednjovekovne srpske države, koji je bogat arheološkm ostacima iz raznih istorijskih perioda.
Petrova crkva je na UNESCO listi svetske kulturne baštine od 1979. godine.
Zaštitna iskopavnja su sprovedena pre početka građevinskih radova na novom objektu, koji će narušiti autentičnost srednjovekovnog kompleksa lokaliteta koji je na UNESCO listi svetske kulturne baštine.
Iskopavanja na lokalitetu Hisar u Prokuplju, južna Srbija
Arheolozi su tokom leta na lokalitetu iskopavali ostatke drevne građevine u kojoj su našli predmete iz različitih perioda. Među ostacima građevine otrkivena je velika prostorija dimenzija 14 x 9 metara i dubine 3 metra, sa dobro očuvanim zidovima. Pronađena je slučajno tokom radova na rekonstrukciji srednjovekovne tvrđave na Hisaru.
Predmete pronađene tom prilikom čine germansko gvozdeno koplje iz 4. ili 5. veka, sa slepljenom zlatnom aplikom na vrhu, rimske opeke, drevna uljana svetiljka iz 4-5. veka, ranoviznatijski novčići iskovani u 6. veku za vreme vladavine cara Justinijana, krstići i fibule tj kopče za odeću iz istog perioda, gvozdene alatke, noževi i fragmenti grnčarije iz raznih razdoblja.
Tokom tri faze ovogodišnjih iskopavanja arheolozi su otkrili ostatke još nekoliko građevina i jedne kapije, i trasirali su pravce pružanja odbrambenih zidova.
Hisar je jedan od najznačajnijih arheoloških lokaliteta u prokupačkom kraju. Na njemu se nalaze tragovi brojnih kultura i civilizacija od praistorije, preko rimskog i vizantijskog perioda, do srednjeg veka, kada je na lokalitetu prostojalo snažno utvrđenje.
Iskopavanja na lokalitetu Dvorine na Venčacu u centralnoj Srbiji i otkriće srednjovekovne nekropole
Tokom avgusta i septembra, nastavljena su iskopavanja ostataka velike srednjovekovne crkve na arheološkom lokalitetu Dvorine, koja bi mogla biti nepoznata zadužbina nekog srednjovekovnog srpskog vladara. Istraživanja se na lokalitetu sprovode već nekoliko godina.
Tokom ovogodišnjih iskopavanja arheolozi su radili na nekropoli pored crkve, i otkrili su mnoštvo grobova iz 14. veka, koji su obeleženi velikim nadgrobnim spomenicima isklesanim od lokalnog belog mermera.
U proteklih nekoliko godina otkrića sa Dvorina se svrstavaju u najzanimljivija i najvanija dostignuća arheologije u Srbiji, jer se verovatno radi o velikoj crkvi, vladarskoj ili velikaškoj zadužbini, koja nije zabeležena u poznatim pisanim izvorima.
Najpre su pronađeni ostaci zidova, ali kada su se u zemlji ukazali fragmenti fresaka to je navelo stručnjake na zaključak da se na tom mestu nekada nalazila crkva ili manastir.
Daljim istraživanjima otkiveni su ostaci velike crkve iz 14. ili 15. veka, dugačke 27 metara i široke 14 metara. Veliki broj fragmeneta fresaka ukazuje da je unutrašnjost crkve bila raskošno ukrašena freskama visoke umetničke vrednosti.
Zanimljivo je da ovoj crkvi nema tragova u pisanim izvorima, što je neobično imajući u vidu njenu veličinu, jer su sve druge crkve i manastiri iz srednjeg veka uglavnom dokumentovani. Svi srednjovekovni vladari, župani, kraljevi, carevi i despoti, podugli su brojne crkve i manastire kao svoje zadužbine. Skoro sve sun am poznate, znamo gde su se nalazile, neke su i dalje aktivne, druge su u ruševinama, i postoji mnogo pisanih izvora iz vremena srednjeg veka o njima.
Dimezije crkve na Dvorinama i oslikanost unutrašnjosti freskama ukazuju da je njen ktitor neki krupniji plemić ili možda čak vladar iz 14. ili 15. veka, alit u teoriju tek treba dokazati. Ovogodišnja iskopavanja donela su dosta novog materijala za analizu i proučavanje, kako bi se utvrdila tačnost ove pretpostavke.
Sa navedenim dimenzijama, ovo je jedna od najvećih crkava srpskog srednjeg veka, zbog čega je još neobičnije da nam do sada nije poznat nikakav pisani pomen ove bogomolje.
U blizini crkve i oko nje, na lokalitetu Madžarsko brdo, nalazi se srednjovekovna nekropola koja se sastoji od velikog broja grobova sa krupnim kamenim spomenicima.
Otkriće 7000 godina stare ljudske lobanje na arheološkom lokalitetu Gradište
Otkriće 7000 godina stare ljudske lobanje na arheološkom lokalitetu Gradište u selu Iđoš kod Kikinde, Banat, severna Srbija, koja bi mogla sadržati material za DNK analizu drevnih ljudi.
Facijalni deo lobanje je pronađen u sloju iznad praistorijskog objekta uništenog u požaru, i moguće je da pripada nosiocu Vinčanske kulture, a u tom slučaju njena starost bi bila oko 6500-7000 godina.
Ono što ovo otkriće čini važnim i jedinstvenim jeste činjenica da uprkos velikoj teritoriji na kojoj se prostirala Vinčanska kultura, stotinama istraženih lokaliteta, 400 istraženih naselja i desetinama hiljada otkrivenih predmeta, broj ljudskih skeletal nosilaca ove kutlure je veoma mali. Do sada je, nakon više od 100 godina istraživanja, pronađeno svega oko 120 skeleta.
Još uvek ne znamo šta je uzrok tome – specifični pogrebni rituali, sahranjivanje u rekama, nedovoljna istraženost… stručnjaci nisu sigurni.
Nadamo se da će uskoro biti objavljeni rezultati ispitivanja lobanje sa Gradišta, kako bismo dobili potvrdu da li potiče iz vremena Vinčanske kulture.
Arheološki lokalitet Gradište u Iđošu nalazi s ana blagom lesnom uzvišenju, a na tom mestu je tokom više milenijuma postojalo nekoliko naselja različitih kultura, od praistorijskih vremena do srednjeg veka. Intenzivna ljudska aktivnost ostavila je arheološki sloj debeo preko 2 metra.
Najstariji ostaci pripadaju razdoblju neolita odnodno mlađeg kamenog doba, a u tom sloju arheolozi su otkrili ostatke naselja Starčevačke, Vinčanske i Potiske kulture, koje su postojale pre 6000 do 7500 godina.
Tokom bronzanog dob ai ranog gvozdenog doba, pre oko 3000 – 3500 godina, na lokalitetu se nalazilo veće utvrđeno naselje, zaštićeno sa dva kružna koncentrična zemljana bedema, prečnika 250 metara, koje je pripadalo Bosutskoj kulturi.
Lokalitet pokriva veliku površinu od preko 15 hektara, a do sada je istražen samo mali deo.
Najvažnija otkrića čine ostaci kuća iz kamenog doba, odbrambeni zidovi iz bronzanog doba, ka oi brojni primerci alatki, nakita i grnčarije, i ljudski ostaci.
Otkriće srednjovekovne crkve i nekropole na lokalitetu Crkveno brdo u selu Gornji Breg kod Sente, Bačka
Tokom iskopavanja otkriveni su ostaci crkve i grobovi u okviru nekropole oko crkve, najverovatnije iz razdoblja od 12. do 15. veka.
Nekropola je najverovatnije formirana pre crkve, a to je zaključeno na osnovu nalaza nekoliko grobova ispod temelja apside, kao i brojnih ljudskih kostiju u ispuni šuta, što je posledica remećenja grobova tokom zidanja crkve.
Pronađeno je 14 grobova, a u nekima od njih pronađeni su i zanimljivi predmeti – u dečijem grobu pronađena je staklena posuda, dok su u drugim grobovima pronađene bronzane naušnice i novčić srednjovekovnog mađarskog kralja Geze II.
Glava jednog pokojnika bila je položena na opeku.Unutar crkve pronađen je veliki broj gvozdenih klinova, koji su verovatno pripadali crkvenoj stolariji.
Arheolozi su takođe otkrili i ostatke odbrambenog rova koji je nekada okruživao crkvu.
Istraživanja su sprovedena od strane Filozofskog fakulteta u Beogradu u saradnji sa Gradskim muzejem u Bečeju, opštinom Senta i Međuopštinskim zavodom za zaštitu spomenika kulture Subotica.
Doroti
“Doroti”, 6800 godina stara figurina iz kamenog doba sa crvenim čizmicama, pronađena u ostacima praistorijskog naselja na lokalitetu Vitkovačko polje kod Aleksandrovca, centralna Srbija.
Ovo praistorijsko umetničko delo napravljeno od pečene gline pronađeno je u oktobru. Pripada Vinčanskoj kulturi iz razdoblja neolita – mlađeg kamenog doba, iz vremena oko 4800 godina pre nove ere, i predstavlja ljudsku figuru sa velikim stomakom i gluteusima. Nažalost, glava nedostaje, ali je telo bogato ukrašeno linearnim ornamentima i prekriveno zelenom i crvenom bojom. Krajevi nogu gde bi trebalo da se nalaze stopala su crveni, pa izgleda kao da figurina ima crvene čizme, zbog čega su je arheolozi nazvali “Doroti”.
“Doroti” je pronađena pokraj peći unutar kuće iz kamenog doba, među fragmentima 15 drugih, većih figurina.
Dimenzije – visina 6 cm.
Lokalitet na kojem je pronađena figurina predstavlja kompleks praistorijskih peći i ognjišta, a pod objekta je od keramičkog materijala.
Vitkovačko polje je čuveno po pronalasku nekoliko velikih, prelepo izrađenih ženskih figurina nazvanih “vitkovačkim venerama” i drugih predmeta, poput manjih antropomorfnih i zoomorfnih figurina, žrtvenika i grnčarije, koji su pronađeni u ostacima velikog praistorijskog naselja. Lokalitet porkiva površinu od 120 hektara, a do sada je istražen mali deo.
Broj otkrivenih figurina navodi na zaključak da je pre 6500 godina u Vitkovu bio jedan od religioznih centara Vinčanske kulture.
Vinčanska kultura je bila jedna od najnaprednijih kultura evropskog neolita, i prostirala se mahom na području današnje Srbije. Nosioci ove kulture živeli su u dobro organizovanim naseljima, sa pravim ulicama i “trgovima”, u dobro građenim kućama od pruća i blata. Ostaci ukazuju da su Vinčanci imali razvijen sistem verovanja i da su održavali trgovačke veze sa drugim praistorijskim kulturama u centralnoj Evropi, oblasti Karpata i na mediteranskoj obali.
Ova kultura nam je ostavila mnoge originalne i zanimljive umetničke forme, naročtio antropomorfne figurine, prosopomorfne poklopce, žrtvenike i visokokvalitetnu ukrašenu grnčariju.
Antropomorfne figurine se uglavnom pronalaze u ostacima vinčanskih kuća, ponekad brižljivo poređane i složene, što ukazuje da su imale ritualnu ili kultnu ulogu.
Najznačajnije dostignuće Vinčanske kulture je rana eksploatacija i prerada bakarne rude, koja se svrstava među najstarije oblike metalurgije u svetu. Nastariji tragovi metalurgije u Evropi potiču sa nekoliko lokaliteta Vinčanske kulture u Srbiji, poput Pločnika, Belovoda i Rudne glave od pre 6000 – 7000 godina.
Bronzana figura rimske boginje
Bronzana figura rimske boginje, najverovatnije Dijane, iz 3-4. veka nove ere, pronađena u selu Nepričava kod Valjeva, zapadna Srbija.
Otkrivena je tokom zaštitnih arheoloških iskopavanja na trasi saobraćajnice koja bi trebalo da poveže Valjevo sa novim auto-putem, u ostacima građevine, koja je bila deo vile rustike, porodičnog seiskog imanja iz rimskog vremena.
Glavna građevina imala je dimenzije 16×12 metara, sa temeljima od kamena, drvenim zidovima i krovom pokrivenim crepom.
Figurina visine oko 10 cm je pronađena u ostacima građevine i najverovatnije predstavlja boginju Dijanu iz rimskog panteona, zaštitnicu prirode i lova. Služila je kao ukrasni element, najverovatnije na vratima ili kakvom komadu kućnog nameštaja. Slični primerci poznati sa drugih lokaliteta širom nekadašnjeg rimskog carstva ukazuju da ovaj ukras potiče možda is a kočija.
Nalaz je značajan jer u ovom delu Srbije nema mnogo rimskih tragova kao u drugim delovima zemlje, a figurina ukazuje da su se paganska verovanja mogla održati u udaljenim, izolovanim zajednicama, kakvo je bilo ovo imanje.
Naselje i nekropola iz srednjeg bronzanog doba na lokalitetu Paulje
Iskopavanja naselja i nekropole iz srednjeg bronzanog doba, od pre oko 3500 godina, na lokalitetu Paulje u selu Brezjak, Jadar, zapadna Srbija.
Na lokalitetu Paulje nalazi se velika nekropola stara oko 3500 godina, koju čine stotine grobova ukopanih u 50 veštačkih humki napravljenih od kamena i zemlje, prečnika od 10 do 30 metara, i do 3 metra visina. U većini njih nalaze se spaljeni ostaci pokojnika koji su polagani u keramičke urne, a mnogi su u zagrobni život ispraćeni uz bogate pogrebne darove – raznovrstan nakit, poput narukvica, naušnica, privezaka, ukrasnih igli, ukosnica, dugmadi… zatim oružja kao što su mačevi, i mnoštvo grnčarije.
Ovi grobovi su izvor neverovatne količine predmeta, kao nijedan drugi lokalitet iz tog perioda, što Paulje čini jednim od naizdašnijih lokaliteta bronzanog doba u ovom delu Evrope. A iskopano je svega oko 30 humki, što znači da još dvadesetak čeka da bude istraženo.
Iskopavanja ne ovoj nekropoli započeta su pre više od 30 godina, ali do sada arheolozi nisu znali gde se nalazilo naselje u kojem su živeli ljudi sahranjivani u nekropoli. Ovog leta su ga konačno pronašli, i to nedaleko od nekropole ka jugu.
Tokom ovogodišnjih iskopavanja, pronašli su ostatke 2 polukružne ukopane zemunice i jedne nadzemne pravougaone kuće sa zidovima od lepa i pletera, kao i neke luksuzne predmete stare oko 3500 godina, poput raskošno ukrašene grnčarije, kamenih alatki, bronzanog nakita, keramički žrtvenici…
Iskopavali su jednu od pogrebnih humki, broj 44, i u jednom od grobova pronađen je savršeno očuvan bronzani nakit – masivna ogrlica (torkves) i naočarasti privesci od spiralno uvijene bronzane žice. Ovaj tip nakita do sada nije registrovan na Pauljama, a istovetan je primercima iz istog razdoblja otrkivenim u grobovima na planini Kablar kod Čačka u zapadnoj Srbiji.
Trenutno se iskopava oko 300 kvadratnih metara, ali se pretpostavlja da ceo lokalitet pokriva površinu od oko 5 hektara, što je ustanovljeno primenom novih tehnika, pre svega geomagnetnim snimanjem, kada su otkriveni tragovi naselja.
Grob srednjovekovnog konjanika
Grob srednjovekovnog konjanika sahranjenog sa konjičkom opremom i naoružanjem iz razdoblja ranog srednjeg veka.
Tokom iskopavanja nekropole iz ranog bronzanog doba u Mokrinu u oktobru, tim srpskih arheologa došao je do inzenađujućeg otkrića. Pronašli su grob konjanika koji je sahranjen sa pratećom konjičkom opremom i oružjem. Ukop najverovatnije potiče iz ranog srednjeg veka (7-9. vek).
U grobu se mogu videte raznovrsni predmeti, naročito podno stopala skeletal, a najzanimljiviji su mogući ostaci kompozitnog rekurzivnog luka, koji je korišćen od strane mnogih nomadskih naroda iz istočnoevropskih i centralnoazijskih stepa koji su dopirali do Panonije tokom ranog srednjeg veka, poput Avara i Mađara. Ostaci luka (?) mogu se videte duž desne strane skeleta – na desnom ramenu i cevanici vide se koštane ploče, koje su možda korišćene kao krajevi luka na koje se kačila tetiva. Između se nalaze i drugi ostaci koji bi mogli predstavljati nomadski luk.
Grob je pronađen na lokalitetu praistorijske nekropole iz ranog bronzanog doba, oko 2100 – 1500 godina pre nove ere, koja pripada Moriškoj kulturi. Nekropola se nalazi u Mokrinu kod Kikinde u Banatu, severna Srbija. Tokom proteklih nekoliko decenija, arheolozi su na ovom lokalitetu pronašli preko 310 grobova iz bronzanog doba, a ove godine otkrivena su 3 nova.
Hladnjak na Rudniku
Na Rudniku u centralnoj Srbiji – arheolozi su pronašli hladnjak iz 14. veka, korišćen od strane srpskog trgovca koji je imao domaćinstvo na lokalitetu Drenje-Kojovača na planini Rudnik, jednom od najvažnijih urbanih, trgovačkih i rudarskih centara srednjovekovne Srbije.
Hladnjak ukopan pod zemljom u steni pronađen je među ostacima velike višespratne građevine, rezidencije trgovca iz prve polovine 14. veka. Iskopavanja ove građevine započeta su prošle godine, kada su arheolozi pronašli kamene zidove i potpuno očuvan skelet konja.
Ove godine pronađeni su prostori za skladištenje ozidani kamenom, i podrumske prostorije, veštačke pećine za zasvođenim plafonima.
Ovo je jedinstven nalaz u srednjovekovnoj srpskoj arheologiji, i prema rečima Dejana Radičevića, rukovodioca iskopavanja, podrum je najverovatnije korišćen za skladištenje kvarljive robe, s obzirom na to da je dubina ukopa omogućavala održavanje konstantne temperature i korišćenje ovih prostorija kao hladnjaka.
Zidovi glave, stambene zgrade ovog domaćinstva bili su oslikani freskama, čiji fragmenti su pronađeni tokom iskopavanja. Takođe, u zidovima centralne prostorije otkrivene su neobične instalacije, vertikalni kanali obloženi vodonepropusnim malterom, koji vode u sabirni horizontalni kanal u temelju zgrade. Ne postoje slične structure u drugim građevinama srpskog srednjeg veka, pa stručnjaci nisu sigurni koja je bila njihova namena – da li su bile deo sistema zidnog grejanja, odvodnog sistema ili nešto treće.
Planina Rudnik je bila značajno urbano, trgovačko i rudarsko središte srednjovekovne srpske države. Arheolozi su do sada na više lokaliteta pronašli ostatke mnogih naselja, raskošnih palata, pravoslavnih crkava koje je koristilo lokalno stanovništvo i rimokatoličkih crkava sagrađenih za potrebe stranih trgovaca, rudara i diplomata, kao i ostatke kuća, radionica, i brojne primerke oružja, nakita i predmeta za svakodnevnu upotrebu.
Predmeti pronađeni na tamošnjim lokalitetima potiču iz lokalnih radionica, ali mnogo je i onih zapadnoevropskog porekla. Doneli su ih brojni stranci koji su posećivali ili živeli na Rudniku, radi trgovine i diplomatskih aktivnosti.
Ostaci palate u gradu Petrusu
U centralnoj Srbiji u okolini Paraćina, arheolozi su pronašli ostatke velike palate u srednjovekovnom gradu Petrusu u selu Zabrega u klisuri reke Crnice.
Među ruševinama zgrade otkrili su ostatke velike dvorane dimenzija 16×10 metara, koja je veća od prestone dvorane despota Đurđa u Smederevu.
Zgrada u kojoj je otkrivena palata imala je više spratova, u bila je ukrašena kamenim reljefima i freskama. Pod velike dvorane, koji je dobro očuvan i može se videte na ovim slikama, je pokriven opekama i to sekundarno upotrebljenim anti;kim rimskim opekama sa nekog drugog lokaliteta.
Petrus je u drugoj polovini 14. veka bio sedište vojvode Crepa Vukosavića, čuvenog srpskog plemića i ratnika. Uprkos značaju, do sada nije bilo sistematskih arheoloških iskopavanja. Povremena istraživanja ograničenog obima nisu utvrdila čak ni dimenzije utvrđenja, pa je najveći deo tajni ostao sakriven pod zemljom.
Ostaci zidina nisu konzervirani i zaštićeni, pa su u lošem stanju, koje je pogoršano aktivnostima ilegalnih kopača i pljačkaša arheoloških lokaliteta.
Na sreću, arheolozi iz paraćinskog muzeja pokrenuli su obimna iskopavanja ove godine, sa sjajnim rezultatima. Utvrdili su da su dimenzije utvrđenja bile 300×150 metara, što Petrus čini najvećim srpskim brdskim utvrđenjem. U istočnom kraju gornjeg grada otkrivena je pomenuta palata, dimenzija 60×20 metara, a pored nje ostaci još dva velika objekta koji još uvek nisu istraženi. Još mnogo dodatnih građevina je registrovano unutar zidina, ali su prekrivene naslagama zemljišta i gustim rastinjem.
Na osnovu otkrića, jasno je da je Petrus imao isključivo vojnu ulogu, i da nije bio nastanjen cvilnim stanovništvom. Dugo je bio važno pogranično utvrđenje na istočnoj granici srpskih zemalja, na prostoru takozvanog Petruškog krajišta.
Međutim, lokalitet krije još tajni, pošto je srednjovekovni Petrus sagrađen preko ostataka starijih utvrđenja, koja sežu do praistorije, do gvozdenog doba, oko 5 ili više vekova pre nove ere.
Nedaleko odavde, postoji starije, ali manje srednjovekovno utvrđenje, koje je osnovao otac vojvode Crepa, Vukoslav, koji je to područje dobio od cara Dušana. Nažalost, na tom lokalitetu nikada nisu sprovedena iskopavanja.
Tim arheologa koji radi na Petrusu čine Filip Stefanović, kustos arheolog i Branislav Stojanović, direktor Zavičajnog muzeja Paraćin, arheolog prof. dr Monika Milosavljević, Nikolina Manojlović, student master studija arheologije, i diplomirani arheolozi iz Jagodine Lana Trajković i Dušan Paunović.
Remezijana
Savršeno očuvana staklena boca stara oko 16 vekova među nogama pokojnika u netaknutom rimskom grobu iz 4-5. veka nove ere otkrivenom pre nekoliko meseci na prostoru istočne nekropole drevne Remezijane, današnje Bele palanke u jugoistočnoj Srbiji.
Iskopavanja na istočnoj nekropoli Remezijane traju već 4 godine, a prošle i ove godine arheolozi su došli do veoma zanimljivih i retkih otkrića. Ukupno su istražena 33 groba. Neki su ranohrišćanski, a ima i nekoliko grobnica tipa “mensa”, koje su veoma retke u ovom delu Evrope jer se mahom nalaze na području severne Afrike i Španije, drugi su prosti ukopi u zemlji, a im ai grobova ozidanih kamenom i opekom.
Ove godine na istočnoj nekropoli, u neposrednoj blizini ranohrišćanske grobnice otkrivene prošle godine, pronađena su tri netaknuta groba. Netaknuti grobovi predstavljaju retke arheološke nalaze, jer je većina grobnica opljačkana tokom vekova, i značajni su ne samo zbog arheoloških predmeta, već i zbog toga što pružaju uvid u pogrebne običaje i svakodnevan život drevnih ljudi.
U tim grobovima otkriveni su zanimljivi i bogati grobni prilozi, rimski bronzani novčići, bronzane fibule odnosno kopče kojima se odeća kačila na ramenu, ukosnice i staklene posude. Jedna od tih posuda je pronađena među nogama pokojnika i bila je u potpunosti očuvana. Staklene posude su čest nalaz iz rimskih grobova iz perioda kasne antike, ali se obično pronalaze oštećene i u delovima.
Na istom lokalitetu, dedaleko od ovih grobova, prošle godine je otkrivena netaknuta ranohrišćanska grobnica iz istog perioda, koja pripada tipu “mensa”, sačinjena od kamena i opeke, sa podom od drvenih dasaka. Kao i druge “mensa” grobnice, nekada je imala klupe i stolove za pogrebne gozbe, i jedina je za sada poznata u ovom delu Balkana, a najbliža analogija je iz Pečuja u Mađarskoj. Kada je grobnica otvorena, arheolozi su u njoj pronašli skelet pokojnika, i nekoliko pogrebnih darova – bronzanu fibula, ostatke platna, bronzanu pojasnu kopču i staklenu posudu.
Antička Remezijana je bila važan rimski, a potom i vizantijski grad. Bila je jedan od centara ranog hrišćanstva u ovom delu Balkana tokom kasne antike. Do sada su u više arheoloških iskopavanja otkriveni ostaci utvrđenja, nekoliko bazilika i drugih javnih građevina, zatim grobnice i brojni pokretni nalazi. Nažalost, većina ovog drevnog naselja leži ispod današnje Bele Palanke, pa će najveći deo tajni antičke Remezijane verovatno zauvek ostati neotkriven
PRATITE NAS I NA INSTAGRAMU:
Izvor: National Geographic
Foto: Printscreen Facebook / ArcheoSerbia
