“Ovo je jedna veoma važna fotografija. Na njoj su Vagdija Hamdi i njen sin Mažub. Čuvaju u Tunisu, u mestu Menzel Burgiba, groblje na kome je sahranjeno čak 1790 srpskih vojnika koji su dali život u Velikome ratu. Mi i ne znamo gde je Menzel Burgiba”.
Ovako je glasila objava na Twitter profilu Vučko Kurjački, a mi smo, inspirisani njome, odlučili da Vam ispričamo priču o Menzel Burgibi i o tome kako je došlo do toga da skoro dve hiljada srpskih vojnika koji su se borili u Prvom svetskog ratu ostavi kosti u dalekom Tunisu.
Srpsko vojničko groblje u Menzel Burgibi se nalazi u istoimenom gradu, koji se nalazi oko 20 km jugozapadno od Bizerte u Tunisu. Posle Albanske golgote za vreme Prvog svetskog rata srpski vojnici su prebačeni na lečenje u logore u Tunisu. Na ovom groblju je u 1208 grobova sahranjeno 1790 srpskih vojnika. Groblje spada u red manje poznatih i retko posećenih, ali ima veliki istorijski značaj.
Među vojnicima koji su lečeni u obližnjoj Bizerti bila je i srpska heroina Milunka Savić.
Menzel Burgiba je najveće groblje srpskih vojnika u Tunisu, ali nije i jedino u Severnoj Africi. Postoje čak 24 srpska vojnička groblja širom Tunisa, Alžira i Maroka gde se lečilo preko 41.000 naših vojnika koji su na drugi kontinent prebacivani savezničkim brodovima. računa se da je njih 3.005 ovde okončalo svoje živote.
Svaki grob u Menzel Burgibi je obeležen livenim metalnim krstom koji je u vidu stilizovanog mača pobodenog u zemlju, sa lovorovom grančicom i ordenom Francuskog ratnog krsta. Izrađeni su po nalogu admirala Geprata, komandanta Francuske vojske u Tunisu.
General po kome nosi jedna od ulica u Beogradu u luci Bizerta postrojavao je svoje vojnike da bi odali čast pristiglim srpskim mučenicima koje je, zapravo, spasao ultimatum Francuskoj i Engleskoj ruskog cara Nikolaja Drugog Romanova da će Rusija, ukoliko se srpska vojska ne izbavi iz Albanije, sklopiti separatni mir sa Nemačkom.
Na krstovima se nalaze pločice sa imenom i prezimenom vojnika, jedinicom u kojoj je služio i datumom smrti. Na većini pločica napisano je i mesto rođenja. U centralnom delu groblja nalazi se plato sa jarbolima na kojima su zastave Srbije i Tunisa. Na platou se nalazi spomenik u obliku zarubljene piramide sa mermernom pločom na kojoj je napisano „Slava palim srpskim vojnicima za slobodu 1914—1918”.
Upoređivanjem spiskova sahranjenih može se zaključiti da je groblje formirano od 1916. do 1919. godine. Prvi sahranjeni vojnik je Ivanović Ilija, redov 3. bataljona Prvog pešadijskog puka, sahranjen u januaru 1916. godine. Poslednji sahranjeni je Deranović Tasa, redov 5. pešadijskog puka, sahranjen u januaru 1919. godine.
Na ovom groblju je sahranjen i major Mihailo Ristić-Džervinac, zaverenik u Majskom prevratu i šef gorskog štaba Istočnog Povardarja za vreme srpske četničke akcije, kao i veliki broj pripadnika čuvenog Gvozdenog puka.
U blizini Srpskog vojničkog groblja, u okviru katoličkog groblja, nalazi se mauzolej kružne osnove sa šest stubova u kome se nalaze sarkofag i dve urne. Ispod njega je zajednička kosturnica francuskih i srpskih vojnika. Nije poznato koliko je vojnika tu sahranjeno. Na gornjem obodu mauzoleja velikim slovima je ispisano „Francais et Serbes morts pour la patrie”, što znači „Francuzi i Srbi umrli za otadžbinu”.
Francuski general Gabriel Dolo (Gabriel Dolot) napravio je projekat za kosturnicu veličine 50 m³ iznad koje je mauzolej u grčkom stilu, koji je završen 1. novembra 1920. godine.
U spomen iznemoglim i izranjavljenim vojnicima koji su brodovima iz Soluna francuskim brodovima prebacivani u Afriku spevana je i čuvena pesma, prvobitno znana kapo “Izgnanici”, koja se kasnije u narodu odomaćila kao “KREĆE SE LAĐA FRANCUSKA”. Prvi put je otpevana u Solunskom polju, u logoru neraspoređenih oficira u Mikri 1917. godine.
Pisac ove tugovanke je pešadijski pukovnik Branislav Milosavljević (1879 – 1944).
Prilikom restauracije groblja 1980. godine restauriran je i mauzolej. Urađena je hidroizolacija krova, napravljen je krst, obojen natpis i ceo mauzolej okrečen. Pukovnik u penziji, Luka Nikolić, koji je istraživao ovo groblje tvrdi da su „prilikom rekonstrukcije 1980. krstovi sa imenima sahranjenih skinuti i vraćeni bez ikakvog reda”.
Za vreme obnove groblja 1980. godine angažovani su čuvari koji će čuvati i održavati groblje. Čuvari groblja su Vagdija Hamdi i njen sin Mažub, čija je kuća pored groblja. Vagdija je posao nasledila od pokojnog supruga, koji je prethodno punih 38 godina vodio računa o usnulim srpskim herojima. Kada Vagdija ode Alahu na istinu, Mažub će nastaviti zavet, koji traje već više od pola veka.
Zahvaljujući ovoj lojalnoj i odgovornoj porodici srpsko groblje je sređeno i očuvano, za razliku od francuskog i italijanskog, koje se nalaze odmah pored njega.
Tunis, prema nekim procenama, godišnje obiđe preko 20,000 srpskih turista. Zanimljivo da nijedna od naših turističkih agencija u svojoj ponudi nema obilazak ovog značajnog istorijskog spomenika. Iako ih većina ima izlete do obližnje Bizerte, nikome nije palo na pamet da u njega uvrsti i odlazak do jednog od najvećih srpskih vojničkih groblja.
Tekst: Serbian Times / Wikipedia / @Vučko Kurjački / Foto: Wikipedia / Ranko Pivljanin
