Donjeck i Lugansk ne prestaju da privlače pažnju svetske javnosti kao dva žarišta ukrajinske krize. Međutim, malo kome je poznato da značajan deo stanovnika ovih teritorija, zapravo potiče od Srba koji su bežali od osmanskog jarma. Oko 70 hiljada Srba doselilo se među Tatare i kalmičke budiste na samom početku 18. veka gde su izgradili 40 crkava, od kojih je u Donbasu preživelo čak 16!
Zašto su Rusi i Srbi kroz istoriju pomagali jedni drugima? Šta ih je povezivalo preko stranih granica i udaljenosti hiljadama kilometara? Odgovor je jednostavan – pravoslavna vera. Jedan od vodećih razloga za preseljavanje Srba baš u Rusiju bila je želja da se sačuva vera.
Daleke 1690. godine, bežeći od osmanskog jarma, više od 70.000 Srba je prešlo u Austrougarsku, ali su im tamo nametali katoličanstvo. Godine 1723. Petar I ih je pozvao da se smeste u Rusiji, u zamenu za zaštitu južnih granica Ruskog carstva.
U Podoncovju, gde su živeli kalmički budisti, muslimanski Tatari i odbegli staroverci, Srbi su bili prvi koji su počeli da podižu trajne pravoslavne hramove.
Pre oko 270 godina na teritoriji Donjecke i Luganske regije, nalazila se oblast takozvana “Slovenska Srbija”. Ukazom carice Jelisavete iz 1753. godine, tu su naseljavani pripadnici puka generala Jovana Ševića i puka generalmajora Rajka Depreradovića.
U zamenu za preko potrebnu vojnu podršku, Jelisveta I je obećala muškarcima “plodnu zemlju“. Napadi krimskih Tatara protiv ukrajinskih Kozaka već su pomogli da se Rusija gurne u razorni rat sa Turskom, koji je trajao od 1735. do 1739. godine.
Dekretom Senata osnovana je Slavo-Srbija. Država je tražila pravoslavne vojnike za službu u mobilnim vojnim jedinicama koji bi mogli da obezbede prekograničnu odbranu južnih stepa, obezbede i prošire ruski pristup Crnom moru i izgrade mrežu pograničnih utvrđenja.
U jesen 1755. generali su sa svojim narodom stigli u ove krajeve, uspeli su da prežive okrutnu zimu i početkom proleća 1756, sa 20 četa na raspolaganju, počeli su da grade “naselja sa širokim i ravnim ulicama“, kako je u svojim putopisnim beleškama zapisao ruski akademik Johan Anton Guldenštat. Prema njegovim zapisima, svaka od 20 četa imala je svoju crkvu, a krst i ikona nalazili su se u šatoru ili kolibi svakog doseljenika.
Vesti o Srbima koji su se odselili u Rusiju pedesetih godina 18. veka bilo je i vek kasnije, u vreme priprema za obeležavanje stogodišnjice dolaska Srba iz zavičaja u ukrajinske stepe. O tome dragocene podatke daje pismo oficira u penziji Pavla Arsenijevića iz Jelisavetgrada, upućeno patrijarhu Rajačiću 1852. godine. U njemu Arsenijević pominje potomke znamenitih Srba koji su živeli na bivšem području Nove Serbije i Slavjanoserbije. Ostalo je zapisano da je kao jedini preostali Srbin u nekadašnjoj Slavjanoserbiji 1837. godine živeo izvesni stogodišnjak, poručnik Milutinov.
Srpske crkve
U Luganskoj oblasti prvo je osnovan grad Slavjanoserbsk. Major Lazar Sabov je 1761. godine podigao pravoslavnu drvenu crkvu posvećenu Svetom arhiđakonu Stefanu.
U drugoj polovini 18. veka izgrađeno je i osveštano na desetine srpskih crkava: u Podgornom, Кamenom Brodu, Vergunki, Horošijem Jaru, Aleksandrovki , Makarovom Jaru, Želti, Кrasni Jar, Suhodol, Mihajlovka, Nikolajevka, Stanično-Luganska oblast, Serebrjanka, Privolje, Gornje, Donje, Кrimski Brod, Beli, Šterovka, Pavlovka, Кalinovski, Troicki, Anenski, Кrasni Кut, Кružilovka, Petrovenka, Petrovka, Čutin, Uspenka, Gorski.
Tokom vremena, ovi hramovi su paljeni, rušeni i pljačkani, a većina ih nije preživela, pošto su bile sagrađene u potpunosti od drveta. Ipak, čak 16 srpskih crkava od kamena i dalje stoje danas.
Nije bilo neuobičajeno da prođe mnogo godina od izgradnje crkve do njenog zvaničnog priznanja u eparhiji. Кoliko je bilo komplikovano dobiti dozvolu svedoče brojni eparhijski dokumenti.
Tipična je i tajanstvena istorija crkve Svetog Jovana Кrstitelja u Кalinovskom šancu. Prema zapisima oca Teodosija, crkva Usekovanja glave Preteče i Кrstitelja Gospodnjeg Jovana bila je platnena, od šatorskih krila. Godine 1767. u selu Ivanovsko, marljivi parohijani sagradili su novu crkvu istog imena, od šiblja… Godine 1780, ona je potpuno propala i postala tesna za sve brojniji narod, pa je na njenom mestu izgrađena crkva brvnara.
Zanimljiva je i sudbina hrama u Veseloj Gori. Prema rečima rektora crkve Svetog Blagoveštenja, oca Dmitrija, 1839. godine vlastelinka Elena Rodionovna Nilus (čukununuka Rajka Depreradovića) naredila je da se crkva brvnara demontira i prenese u drugo selo, a na ovom mestu sagrađena je crkva od kamena. Pod njom je funkcionisala parohijska škola i biblioteka sa više od 300 knjiga.
Кada su boljševici februara 1934. zatvorili hram, zapalili su vatru neposredno ispred njega i spalili arhivu staru više od sto godina. Onda je 1942. godine crkvu otvorila okupaciona uprava, ali već od 1957. godine ponovo dolaze crni dani. Zgrada je bila trošna, a decembra 1980. godine doneta je odluka da se sruši. Samim čudom to nije sprovedeno, pa je Hram u Veseloj planini opstao, iako je služio kao skladište građevinskog materijala.
Crkva u Čerkaskom Brodu (Zimogorje) sagrađena je zalaganjem kapetana Ivana Markova i posvećena Svetom Nikolaju Čudotvorcu. O njenoj gradnji saznajemo iz izveštaja od 10. marta 1765. godine šefu Naseobinske komisije Srba Fliverku, u kome potpukovnik Šević traži drvnu građu za završetak gradnje crkava u čerkaskim i krimskim četama.
Hram u ime Nikolaja Čudotvorca stajao je nekoliko decenija, dok nije izgoreo u požaru. Na njenom mestu je 1889. godine podignuta crkva Svete Trojice, koja je opstala do danas. 2002. godine, na aveniji Lenjin, stanovnici Zimogorjevska podigli su spomen-znak u čast Markova, koji se smatra osnivačem grada.
Godine 1813. podignuta je i kamena crkva posvećena Svetom apostolu Luki. Nova bogomolja bila je namenjena grupi od oko 100 Srba iz Nikšića koji su 1807. godine došli iz Crne Gore. Navodno su baš oni promenili ime naselja u Donjeck, koji od tada nosi ovo ime.
Slavjanoserbsk u Ukrajini
Grad Slavjanoserbsk je 1861. godine dobio svoj grb. Tu se ponajviše očuvalo srpsko nacionalno osećanje. U gradiću postoji opštinski muzej koji svojim eksponatima dočarava vreme kada su Srbi došli na taj prostor. Svesni svog porekla građani Slavjanoserbska su podigli i spomenik generalu Ivanu (Jovanu) Ševiću, osnivaču naselja.
Posle Oktobarske revolucije Slavjanoserbsk je postao sedište rejona u okviru Luganske oblasti. Sedamdesetih godina 20. veka tu živi oko 5.000 stanovnika.
U centru grada na trgu ispred opštine nalazi se spomenik posvećen Srbima. Spomenik čine tri krupne figure ratnika: ukrajinskog Кozaka, Srbina i Rusa. Uklesana je i 1753. kao godina naseljavanja Srba, a ispod fugure nalazi se tekst na tri jezika.
“Nema svetijih veza od bratskih“, piše na srpskom.
Tragovi srpskog identiteta
O postojanju Srba na prostorima Luganjske i Donjecke oblasti svedoče i brojni toponimi srpskog porekla koji su se do danas zadržali u tim sredinama.
Srpski doseljenici su u značajnom broju počeli da podižu svoje naseobine, a davali su im imena svojih rodnih mesta te se danas u srcu Ukrajine nalaze varoši Pančevo, Smederevo, Zemun, Varaždin, Vukovar, Bečej, Sentomaš, Čongrad, Sombor, Turija, Mošorin, Beška i mnogih drugih.
Pored toponima, veoma često se može naići i na prezimena kao što su Horvat, Vujić, Miloradović, Stratimirović, Udovički, Avramov, Stepanov… Naravno, nakon administrativnog gašenja oblasti, a usled nepobitne kulturološke i etimološke srodnosti, došlo je do brze asimilacije.
Interesovanje za istoriju Donbasa poraslo je u Srbiji od početka konflikta ukrajinskih vlasti u Kijevu i samoproglašenih republika Donjeck i Lugansk u kojoj živi ruska većina.
Aktulna situacija dovela je region u centar pažnje globalnih medija, a stanovnici naših krajeva otkrivaju više o istoriji Luganske i Donjecke oblasti, u kojoj su Srbi odigrali ne malu ulogu.
PRATITE NAS I NA INSTAGRAMU:
Izvor: Serbian Times
Foto: Wikimedia Creative Commons
