Na uzvišenju zvanom Metoh, sa kojeg se pruža pogled na ušuškano, brdovito selo Gornji Matejevac kod Niša, kao nemi svedok prošlosti ovog grada, nalazi se jedna od najstarijih vizantijskih i uopšte crkava u Srbiji – Latinska crkva.
Građena je u vreme vizantijskog cara Vasilija Drugog, po nalogu lokalnog dostojanstvenika, u vreme obnove vizantijske vlasti na ovim prostorima.
Naziv “latinska” dobila je od dubrovačkih trgovaca, Latina, koji su tuda prolazili i koristili je više od dva veka. Među stanovništvom je poznata još i kao “Golema crkva”, dok je stariji meštani znaju kao crkvu Svete Trojice Rusalijske, ili, kako beleže prvi istraživači, Sveta Bogorodica Rusalijska. Atribut “Rusalija” u oba naziva upućuje na izuzetnu starost crkve.
-Ovde je put kojim su prolazili dubrovački karavani. Ova crkva je više od dva veka davana na korišćenje katolicima koji su tuda prolazili, kada budu njihovi praznici. I dan-danas katolici to znaju i dolaze ovde i mole se. Jako su korektni i prema našoj veri i samoj crkvi – priča nam Selomir Marković Sele, koji već 36 godina čuva spomenik “Čegar” sa porodicom potpuno dobrovoljno i, kako kaže, “volonterski”, a povremeno pokaže posetiocima put i do ove crkve koja nema čuvara.
Matejevčani i danas pričaju sa ponosom da se jedna od prvih škola na Balkanu upravo nalazila nekoliko metara od Latinske crkve.
Više vekova bila je tu škola i internat gde su bogata deca sa čitavog Balkana dolazila da se obrazuju. Ovde je bilo frekventno mesto, trgovina je bila razvijena, a u blizini je deo sela koji se zove Banjica, jer ima toplu izvorsku vodu. Ta česma se koristi i zimi, tu su bili hanovi nekada, u tursko vreme. Turci nisu dozvoljavali da karavani uđu u grad i tvrđavu, u Nišu, dok ne odsede u Banjici barem od pet do sedam dana, da odmaraju dok se ne vidi da slučajno ne donose neku bolest sa Bliskog istoka. E, tek potom su mogli da uđu u grad i tek im je tada dozvoljena trgovina – objašnjava Marković.
Crkva je posle Latina ostala pusta mnogo vekova i donedavno je bila u vrlo lošem stanju, u fazi rušenja, dok nije konzervirana na inicijativu istoričara umetnosti Miše Rakocije.
-Crkva u Gornjem Matejevcu je jednobrodna građevina u obliku sažetog izduženog upisanog krsta sa kupolom. Na njenu zapadnu stranu prislanja se kasnije dozidana priprata, i zauzima nešto manju površinu od naosa. Od priprate su otkriveni, i danas jedino vidljivi, ostaci temelja. Na istoku je polukružna oltarska apsida, zasvedena polukalotom. Zahvata celu širinu naosa i niža je od istočnog traveja. Unutrašnjost hrama razdeljena je pilastrima na tri pravougaona traveja nejednake veličine. Spoljna obrada crkvenih fasada sastoji se u primeni vizantijskih motiva u keramoplastičnoj dekoraciji – objašnjava istoričar umetnosti Miša Rakocija.
Arhitektonski oblici i znalački graditeljski postupak, obezbedili su matejevačkoj crkvi zapaženo mesto u istoriji vizantijske arhitekture. Svojim prisustvom na ovim prostorima bila je u vidokrugu graditelja, čija će delatnost proslaviti potonje srpsko graditeljstvo.
Meštane raduje da je napokon sređen i prilaz i sam ulaz u crkvu, a u toku su radovi na popločavanju prilaza samoj građevini, kao i parking.
SAZNAJTE VIŠE:
BRITANSKA POSLANICA OPTUŽUJE: Srpska pravoslavna crkva švercuje oružje iz Srbije na Kosovo!
Izvor: Novosti
Foto: J. Ćosin
